Hồ Hoàn Kiếm (Hồ Gươm) đã từng là một bộ phận của Sông Hồng. Trải qua hàng ngàn năm thay đổi điều kiện địa lý, nay Hồ Hoàn Kiếm đã di chuyển ra xa khỏi Sông Hồng và trở thành trung tâm của khu phố cổ Hà Nội.

Tryền thuyết kể rằng, trong một cuộc chiến giữa Việt Nam và Trung Quốc, Trời đã trao cho vua Lê Thái Tổ một thanh gươm thần để ông đánh đuổi quân Trung Quốc (quân Minh) giành lại độc lập cho Việt Nam. Một ngày nọ, khi đang xuôi thuyền trên hồ Lục Thủy, một con rùa lớn xuất hiện, nhà vua chỉ kiếm về phía con rùa, con rùa đã nhanh chóng dùng miệng ngoặm lấy thanh gươm và lặn đi ngay.

Nhà vua buồn bã vì bị mất thanh gươm, ra lệnh cho tát cạn hồ nước nhưng vẫn không tìm được con rùa và thanh gươm. Sau đó ông đã giải thích sự việc xảy ra là do trời chỉ cho ông mượn thanh gươm để bảo vệ đất nước và bây giờ đã đến lúc hoàn trả thanh gươm. Điều này giải thích cho tên gọi Hồ Gươm hay còn gọi Hồ Hoàn Kiếm.

Các đời vua nối tiếp của Việt Nam đã góp phần tô điểm thêm vẻ đẹp của Hồ Hoàn Kiếm. Họ đã xây một ngôi đền mang tên Ngọc Sơn, là một địa điểm tham quan thu hút nhiều du khách. Tại đây có miếu thờ Tướng quân Trần Hưng Đạo, một vị anh hùng dân tộc đã lãnh đạo nhiều trận chiến giành thắng lợi trước quân Nguyên-Mông. Phía tây nam của hồ là nơi tọa lạc của một ngôi tháp có tên là Tháp Rùa.