Văn Miếu được xem là một dấu mốc trong lòng Hà Nội ( Phố Quốc Tử Giám. Điện thoại: 04 3 845 2917. Vé vào cửa: 5.000 Đồng). Từ “Miếu” ở đây có phần chưa chính xác.Văn Miếu không phải chốn đền điện mang tính chất tôn giáo mà là nơi tưởng niệm Đức Khổng Tử, được dành riêng cho việc học tập và văn chương. Văn Miếu được xây dựng trong bối cảnh xã hội Việt Nam xưa, khi mà tầng lớp Nho sĩ (quan lại và học giả) được trọng vọng hàng đầu, sau đó mới đến Nông dân, Công nhân và Thương nhân.
Văn Miếu được thành lập vào năm 1070 dưới thời vua Lý Nhân Tông. Đây là nơi tưởng nhớ Đức Khổng Tử và các văn nhân đạt được những thành tựu văn chương to lớn. Vào năm 1076, Quốc Tử Giám (tức Đại Học Quốc Gia) được thành lập. Thật ra, đây là trường Đại học cấp cao đầu tiên ở Việt Nam và là nơi duy nhất các Nho sĩ được giáo dục và thi tuyển để trở thành quan lại. Trường Đại học đầu tiên này hoạt động từ năm 1076 đến năm 1779, đào tạo hơn 2000 tiến sĩ.
Văn Miếu được chia thành năm khu. Khu đầu tiên là lối vào với cổng chính gọi là Văn Miếu Môn. Tại đây có hai tượng đá hình rồng và hai chữ “Hạ Mã” gợi lại trong lòng du khách những ngày xa xưa với quy tắc, bất kể địa vị xã hội, hễ ai muốn vào cổng Văn Miếu thì phải xuống ngựa trước. Đi theo con đường chính qua một cổng nữa là là đến khu thứ hai, với hai cổng nhỏ mỗi bên. Tiếp đến là Khuê Văn Các. Hai bên Khuê Văn Các lại có thêm hai cổng nhỏ nữa.
Khu thứ ba này ngăn cách Khuê Văn Các với Đại Thành Môn. Tại đây có một hồ nước hình vuông có tường xung quanh, gọi là Thiên Quang Tỉnh (nghĩa là giếng soi ánh mặt trời) Hai bên hồ là khu nhà bia tiến sĩ. Mỗi bia đá được đội bởi một con rùa. Trên bia lưu lại danh tính, nơi sinh của các vị có học vị Tiến sĩ từ năm 1442 đến năm 1780, khi thủ đô được dời vào Huế. Có tất cả 82 bia, có 34 tấm bia khác được cho rằng đã thất lạc qua thời gian.
Khu thứ tư là sân Đại Bái, hai bên là Tả Hữu Vu-nơi đặt bài vị 72 học trò xuất chúng nhất của Khổng Tử. Ngày nay nơi này trở thành văn phòng, quầy bán hàng lưu niệm và một bảo tàng nhỏ. Quốc Tử Giám nằm ở khu thứ năm.
Trải qua bao nhiêu lần hư hại và trùng tu, Văn Miếu vẫn giữ được hình dáng và không khí trang nghiêm vốn có, vẫn hàng ngày mang lại cho du khách những cảm nhận về giá trị của nền giáo dục Việt Nam xưa. Văn Miếu đích thực là một điểm đến không thể nào bỏ qua trong hành trình tham quan Hà Nội của du khách.